Jedno z badań zajęło się zbadaniem kwestii, co ludzie myślą o uzależnieniach oraz jakie są między nimi różnice oraz podobieństwa.
Główną metodą badań, dzięki której ich kierownik, Domonkos File i jego zespół śledzili zachowania towarzyszące uzależnieniom było pomyślenie o aktywności, którą probanci wykonują nadmiernie i która najbardziej im przeszkadza. Następnie mieli zapisać pierwsze pięć słów, które przychodzą im do głowy. Nie chodziło o zachowanie, ale o to, co dzieje się w umysłach ludzi, gdy myślą o uzależnieniu. W języku fachowym mówi się o „reprezentacji mentalnej”.
Uzależnienie jest zjawiskiem często związanym z narkotykami. Istnieją jednak zachowania, które nie wiążą się z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych, ale mają charakter uzależniający. Na przykład, niektórzy ludzie są tak zaangażowani w hazard lub zakupy online, że można mówić o uzależnieniu behawioralnym.
Celowe Unikanie Terminu „Uzależnienie” w Wywiadzie
File i jego zespół chcieli sprawdzić, czy mentalna reprezentacja u osób uzależnionych od substancji różni się od mentalnej reprezentacji uzależnień behawioralnych. Zespół przepytał 661 osób. Aby nie wpływać na uczestników poprzez pytanie, celowo unikali użycia terminu „uzależnienie”. Zamiast tego pytali o „nadmierną aktywność”. To, co mają na myśli, było zarezerwowane dla respondentów.
Dopiero w kolejnym etapie zespół badawczy przedstawił ankietowanym listę obejmującą zarówno substancje takie jak alkohol czy tytoń, jak i uzależnienia behawioralne. Uzależnienia behawioralne dotyczyły hazardu, korzystania z Internetu, gier komputerowych, pornografii, zakupów, jedzenia, seksu, pracy, oglądania seriali i korzystania z mediów społecznościowych. Okazało się, że około dwie trzecie respondentów skupiło swoje przemyślenia na którymś z podanych tematów znajdujących się na liście. Uczestnicy, którzy myśleli inaczej, zostali wykluczeni z dalszej analizy.
Cztery Różne „Reprezentacje Mentalne” Dotyczące „Nadmiernej Aktywności”
Następnie zespół badawczy zapoznał się ze słowami wymienionymi przez respondentów i utworzył z nich sieć pojęć. Im częściej słowa były wymieniane razem, tym bliżej się znajdowały. Łącznie można było wyróżnić cztery sieci. Każda reprezentowała inną mentalną reprezentację.
Sieć została nazwana „Uzależnienia i zdrowie”. Okazało się, że pojęcia związane z uzależnieniem i zdrowiem były bardziej związane z używaniem substancji niż z uzależnieniami behawioralnymi. Natomiast sieć zwana „Prokrastynacja/nuda” była bardziej powiązana z uzależnieniami behawioralnymi. Termin prokrastynacja w języku potocznym skłonność do odkładania rzeczy, które mamy zrobić, na później.
Trzecia sieć, w której w centrum uwagi znajdowały się pojęcia „wina” i „wstyd”, była związana z obiema kategoriami uzależnień, tj. z substancją i bez substancji. Jednak im częściej dana osoba zażywała narkotyki, tym częściej pojawiały się słowa „wina” i „wstyd”. W przypadku uzależnień behawioralnych związek ten nie był tak wyraźny. Natomiast czwarta sieć pojęć, zatytułowana „Stres/relaks”, została opisana w podobny sposób zarówno w odniesieniu do uzależnień od substancji, jak i uzależnień behawioralnych.
„Wina” i „Wstyd” są Szczególnie Silne w Przypadku Częstego Zażywania Narkotyków
Badanie wykazało zatem zarówno różnice, jak i podobieństwa w mentalnej reprezentacji zażywania substancji i uzależnienia behawioralnego. Osoby obawiające się zażywania substancji częściej myślą o terminach związanych z „uzależnieniem” niż osoby, u których zachowania takie jak hazard czy zakupy wymknęły się spod kontroli. Zarówno w przypadku używania narkotyków, jak i uzależnień behawioralnych ludzie odczuwają poczucie winy i wstydu. Jest to tym bardziej widoczne, im bardziej zażywanie narkotyków wzrasta.
Zdaniem zespołu badawczego może to wynikać między innymi z faktu, że zażywanie narkotyków jest bardziej napiętnowane niż nadmierne zachowania o charakterze uzależniającym. Na przykład osoby, które przesadnie oglądają seriale lub spędzają cały wolny czas na grach komputerowych, nie wydają się automatycznie myśleć o uzależnieniu. Niemniej jednak osoby dotknięte tą chorobą zdają się zdawać sobie sprawę, że to nie jest w porządku, słowo kluczowe: prokrastynacja.
Zespół badawczy ocenia, że badanie może pomóc w lepszym zrozumieniu tego, jak ludzie postrzegają uzależnienie lub zachowania uzależniające w procesie diagnozowania uzależnień. Uzyskano również informacje na temat leczenia problemów związanych z uzależnieniem. Na przykład aspekty „winy” i „wstydu” mogłyby stanowić podejście do leczenia uzależnienia od narkotyków. W przypadku uzależnień behawioralnych, poprawa zarządzania czasem jest możliwym podejściem do leczenia, ponieważ prokrastynacja i nuda są siłą napędową.
Źródło:
File, D., File, B., Böthe, B., Griffiths, M. D. & Demetoviscs, Z. (2023). Investigating mental representations of psychoactive substance use and other potentially addictive behaviors using a data driven network-based clustering method. PLoS ONE, 18(19),e0287564.